Papaver somniferum L.

Haşhaş bitkisinin menşei olarak Batı Akdeniz gösterilmektedir. Bugüne dek bulunan arkeobotanik verilerin en eskisi Anadolu’da, Batman yakınlarında, günümüzden 12.400- 11.250 yıl önceye tarihlenen Körtiktepe’nin Epipaleolitik ve Erken Neolitik tabakalarında oldukça çok sayıda ele geçmiştir. Karbonize olmuş tohumların yanı sıra bir kap içinde mineralize haşhaş tohumları da ortaya çıkarılmıştır. Hitit tabletlerinde tıbbi kullanımı olan bitkiler arasında geçtiği gibi tanrıça Kubaba’nın kabartmalarında da haşhaş motifine rastlanır. Antik dönem kabartma ve fresklerinde sıkça karşılaşılan haşhaş motifleri, bu bitkinin hem ekonomik hem de sembolik değer taşıdığını ortaya koyar. Osmanlı döneminde haşhaş ve ondan elde edilen afyon, imparatorluğun en önemli ihraç ürünlerinden biri olmuştur. 16. yüzyılda Anadolu’yu gezen Fransız doğa bilimci Pierre Belon, haşhaş üretiminin buğday kadar yaygın olduğunu yazmıştır. Evliya Çelebi ise Afyonkarahisar halkının haşhaş tiryakisi olduğunu belirtmiş, bu alışkanlığın sosyal yaşam üzerindeki etkilerini çarpıcı betimlemelerle dile getirmiştir. Türkiye’de 1933 yılında haşhaş üretimi devlet kontrolüne alınmış, günümüzde yalnızca belirli illerde ve Toprak Mahsulleri Ofisi denetiminde gerçekleştirilmektedir.

Haşhaş, yalnızca afyon hammaddesi değil; aynı zamanda Anadolu mutfağının vazgeçilmez bir unsurudur. Haşhaş tohumları, özellikle İç Anadolu, Ege ve Akdeniz bölgelerinde ekmek, çörek ve böreklerin üzerinde ya da içinde kullanılır. Ezilerek haşhaş ezmesine dönüştürülen tohumlar, “katmer” gibi hamur işlerinde değerlendirilir; bazen şekerle karıştırılarak kahvaltılık sürmelik olarak hazırlanır. Ayrıca, haşhaş tohumu yağı da geleneksel yemeklerde tercih edilen doğal bitkisel yağlardan biridir. Anadolu’da haşhaş, yalnızca bir tarım ürünü değil; tarihsel tanıklıkların, kültürel hafızanın ve toplumsal ritüellerin taşıyıcısıdır.

Elif Demirci: “Bitki seçimi yaparken karşıma çıkan Haşhaş bitkisi ben de çelişkili duygular uyandırdı, hem çok güzel görünüp bu kadar da tehlikeli (halk arasında ki söylemler den dolayı) olması çok çekici idi, aslında bir nevi o beni seçti.”